Hvað er að Friðrik?

Síðustu vikuna hefur Landsvirkjun verið að sturta niður úr klósettkassanum sínum sem við hin köllum Þingvallavatn. Þessi síðasta atlaga að vatninu hófst 31. júlí. Þá  var rennsli Sogsins aukið úr 92 rúmmetrum á sekúndu og upp í 118 en hefur síðustu dagana verið um 112. Það er um 10% yfir eðlilegu sumarrennsli. Nú hefur sniglableikjan nýlokið hrygningu. Mikið líf er í vatninu. Efstu sentimetrarnir eru mikilvægasti hluti lífríkisins. Landsvirkjunarmenn hafa haldið því fram að þeir hafi ekki notað Þingvallavatn til miðlunar síðan 1984. Nú hafa þeir sturtað niður þrisvar í sumar meðan lífið ætti að vera í hámarki. Er Landsvirkjun að ljúga því að vatnið sé ekki notað til miðlunar? Ert þú, Friðrik Sophusson, að afla fyrirtækinu vinsælda með þessu og sanna það að LV láti sér annt um lífríkið eða er þetta skerfur til þess að auka hróður Íslendinga erlendis sem nýlega fengu því áorkað að Þingvellir komust á heimsminjaskrá UNESCO. Ég hef ekki enn lesið nýsetta reglugerð um verndun vatnasviðs Þingvallvatns. En ég vona sannarlega að þar séu ákvæði sem geri kleift að afstýra umhverfisspjöllum.

Enn er sveiflað!

Síðustu tvo pistla hef ég skrifað um gríðarlegar sveiflur á vatnsborði Þingvallavatns. Engin skýring hefur fengist á þessu. Enn er ekkert lát á sveiflunum, nú síðustu daga hefur vatnsborð reyndar stigið um 7 sentimetra á tveimur dögum en í lækkunarlotunni þar á undan lækkaði um 14 sentimetra á sex dögum. Samsvarandi  eða jafnvel enn meiri sveiflur hafa verið á rennsli Sogsins. Þannig hefur rennslið við Ásgarð sveiflast frá rúmlega 80 rúmmetrum á sekúndu upp í 139 síðasta mánuð. Ég hef ekki handbærar tölur um náttúrulegt meðalrennsli við Ásgarð en gæti trúað að það væri um 110 rúmmetrar á sekúndu. Rennslið úr Þingvallavatni er í kringum 100 og kemur megnið af því úr lindum eða u.þ.b. 90. Fimm koma úr ám og öðru yfirborðsrennsli og fimm falla á vatnið sem úrkoma. Að jafnaði má búast við að írennsli minnki frá vori til hausts. Við náttúrulegar aðstæður er því lítið um sveiflur á sumrin. Úrhellisrigning, t.d. 30 mm á sólarhring, sem er fremur sjaldgæft hækkar vatnsborðið í raun um aðeins  30 mm. Sveiflur Landsvirkjunar eru því úr öllum takti við það sem lífríkið hefur lagað sig að á 10 000 árum. Þetta nær vitaskuld ekki nokkurri átt. Eina hugsanlega skýringin er sú að Landsvirkjun noti Þingvallavatn til þess jafna út einhverjar sveiflur í raforkukerfinu og nýti þá virkjanirnar í Sogi eins og toppstöð. LV virðist halda sig innan samkomulagsins um 20 sentimetra vatnsborðssveiflu en miðla purrkunarlaust innan þeirra marka. Þetta gera þeir þótt þeir segi í einni ársskýrslu sinni að Þingvallavatn sé ekki notað til miðlunar og hafi ekki verið síðan 1984. Ef ekki er um að ræða miðlun vegna raforkuframleiðslu hljóta menn að spyrja til hvers þetta sé gert. Eina svarið, ef ekki er um að ræða miðlun vegna rafmagnsframleiðslu, er heimska. Þetta hringl með vatnsborðið er fullkomlega óverjandi framkoma og eykur ekki á traust manna á fyrirtækinu. Virðist þó vera að Landsvirkjun þurfi síst á því að halda að fá á sig orð fyrir atlögu að náttúrunni, mikilvægasta stað þjóðarinnar og hinum eina sem er á heimsminjaskrá UNESCO. Við sem unnum Þingvallavatni setjum nú allt okkar traust á umhverfisráðherra og væntanlega reglugerð við lög um verndun vatnasviðs Þingvallavatns. Þar er unnt að banna Landsvirkjun þetta fikt og greinilega þörf á því, því fyrirtækið sér ekki sóma sinn í að gera þetta að eigin frumkvæði.

Til hvers?

Í síðasta pistli mínum var ég að tala um vatnshæðina í Þingvallavatni. Í athugasemd sem ég skrifaði sjálfur í gær gat ég þess að lækkað hefði í vatninu  um 10 sentimetra  síðustu fjóra dagana eða svo. Ekkert lát virðist vera á þessari lækkun, og vatnshæðin komin niður fyrir 100,4 m.y.s. enda rennsli enn um 133  rúmmetrar á sekúndu í  Sogi við  Ásgarð.  Engin skýring hefur fengist á þessum uppátækjum Landsvirkjunar. Í nýsettum lögum um verndun vatnasvæðis Þingvallavatns eru ákvæði um að umhverfisráðherra geti sett reglur um breytingar á vatnshæð. Ég skora á nýjan umhverfisráðherra, Jónínu Bjartmarz að setja þessar reglur strax. 

Komin aftur

    Hef veitt sæmilega síðustu daga. Bleikjan er komin aftur eftir tæplega tveggja vikna fjarvist af grunnslóð. Kunningi minn sagði mér að lokustjórar Landsvirkjunar við útfallið hefðu enn einu sinni sturtað niður og næmi vatnsborðslækkunin tíu sentimetrum á afar stuttum tíma. Ég hef ekki getað staðreynt þetta en efast ekki um að þetta sé satt, í ljósi fyrri reynslu.

    En þetta er svo sem ekkert nýtt. Landsvirkjunarmenn virðast ekki geta lært þær einföldu staðreyndir að svona fikt í rennslinu, með tilheyrandi snöggri vatnsborðslækkun virkar eins og Þingvallavatn hafi orðið fyrir víðtækri sprengjuárás. Allt lífríkið verður fyrir áfalli. Mýklak skemmist, vatnabobbi drepst og bleikjan hverfur út á djúpið.

    Fyrir þessu er áratugareynsla heimamanna sem best þekkja vatnið. Og alkunnug er sú líffræðilega staðreynd að virkni lífríkisins er mest í efstu sentimetrum vatnsins. Baráttan við lokustjóra Landsvirkjunar hefur staðið í áratugi, eða síðan þeir settust við kranana á virkjununum við Sogið. Upphaflega báru þeir hinum ótrúlegustu firrum við.

    Þeir þrættu fyrir að vatnsborðið hefði hækkað við stíflugerð í útfallinu, þótt það lægi fyrir skjalfest. Þeir héldu því fram að vatnsborðsbreytingar hefðu engin áhrif á lífríkið. Þeir héldu því fram að vatnsborðsbreytingar væru minni eftir virkjun en fyrir og minntust þá ekkert á það að áður voru vatnsborðsbreytingar sneggstar í kerlingarhlákum á veturna þegar áhrifin eru sáralítil á lífríkið.

    Loks féllst Landsvirkjun á að takmarka snöggar vatnsborðsbreytingar við 20 sentimetra og hefur haldið það samkomulag sæmilega. En að margra mati er þetta allt of mikil breyting og reyndar með öllu óþörf.

    Við sem unnum náttúru Þingvallavatns erum búin til þess að láta liggja í láginni fyrri glæpi, eins og þegar merkilegasta urriðastofni Evrópu var útrýmt til þess að byggja smávirkjun og bitmýinu í Soginu var útrýmt með eitri. Þá vissu menn  kannski ekki hvað þeir voru að gera. Nú eiga menn að vita betur. Látið þið Þingvallavatn í friði, lokustjórar. Þið hafið gert nægar skammir af ykkur á liðnum árum.

     

Það er komið gat á himininn

    Einu sinni var mér sögð sú saga frá rigningarsumrinu 1955, að einn daginn hefði barn komið hlaupandi inn til móður sinnar, þar sem þau voru hér rétt fyrir ofan bæ, og hrópað óðamála: "Mamma, mamma, það er komið gat á himininn!" Þá sá nefnilega upp í bláan himin, í fyrsta skipti í nokkrar vikur. Barnið mundi ekki eftir að hafa séð þennan torkennilega bláa lit áður.

    Það var reyndar líka þetta vor, sem Brynki Melsted, sem var á leið til Reykjavíkur að ná í áburð fyrir bónda uppi í hrepp, sneri við í Fóelluvötnunum, því hann sá á þeim, að óþurrkasumar var framundan. Þá var ekki ástæða til þess að sóa peningum í áburð!

    Ef ég ætti móður á lífi hefði ég farið til hennar á dögunum og rifjað upp þessa sögu um gatið á himninum, þegar brá til sólarglætu hér á suðvesturhorninu eftir langa kulda- og vætutíð. Hún hefði þá sjálfsagt líka rifjað upp, að þetta sumar var hún með mig, á fimmta ári, í litlum sumarbústað í Þingvallasveit. Þar var mín helsta skemmtun að standa undir rennunni, ja þegar ég var ekki að sulla í læknum. Flest kvöld var snúran yfir kabyssunni þunghlaðin af blautum fötum. En ekki man ég til að rigningin og bleytan hafi angrað mig, þótt mamma hafi þurft að hafa fyrir lífinu.

Bush og aðrir hættulegir menn

    Nefnd á vegum Sameinuðu þjóðanna hefur farið þess á leit við Bandaríkin að þau loki fangabúðum sínum við Guantanamoflóa á Kúbu og öðrum fangelsum þar sem þeir halda fólki föngnu án dóms og laga. Þá fór nefndin þess á leit við Bandaríkin að þau hættu pyntingum og ígildi þeirra. Þess er vert að geta að Bandaríkjaþing, þar sem repúblikanar eru í meirihluta, sá ástæðu til þess fyrir skemmstu að setja sérstök lög sem banna Bandaríkjamönnum að pynta fanga. Líklega hefðu þeir ekki sett þessi lög ef ástæðulaust væri að óttast um fangana. Stjórnvöld segja á hinn bóginn að fangarnir séu hættulegir menn.

    Sjálfsagt eru einhverjir af þeim sem gripnir hafa verið hinir örgustu glæpamenn. Og þá ber að ákæra. Hið snarasta. En að halda fólki á fimmta ár án ákæru er auðvitað glæpur í sjálfu sér. Og nú er líka komið fram í fréttum að það er ekki einu sinni hægt að yfirheyra alla. Vegna skorts á túlkum! Eigum við að trúa því að sumir af þessum hættulegu mönnum séu svo stórkostlega hættulegir að það sé ekki einu sinni hægt að finna túlka til þess að yfirheyra þá. Í fimm ár. Hvernig mundu menn taka því á Vesturlöndum ef t.a.m. manni sem grunaður væri um morð væri haldið án ákæru og hugsanlega án yfirheyrslna í fjögur til fimm ár?

    Bandaríkin hafa nánast fram að þessu verið í fylkingarbrjósti frelsisunnandi manna í veröldinni. En síðustu árin hafa verið einstrengingslegir peningamenn og vopnasalar verið þar við völd sem trúa á mátt valdsins. Vonandi lýkur þessari löngu nótt í  Bandaríkjunum fljótlega. Þess óska allir sannir velunnarar þessarar ágætu þjóðar.

 

Bandaríkin segja meðferð á föngum í Guantanamo vera skv. bandarískum lögum

Mega Bandaríkjamenn pynta fanga?

Eins og fram kemur í fréttinni er þetta í fyrsta sinn sem Bandaríkjamenn svara spurningum þessarar nefndar eftir að Bush hóf hið svokallaða stríð gegn hryðjuverkum. Margir hafa haldið því fram að mjög hafi sigið á ógæfuhlið í mannréttindamálum vestra eftir það.

Eitt af því sem mannréttindasamtök halda fram er það að Bandaríkjamenn beiti fanga vatnspyntingum og neiti að fallast á að skilgreina þær sem pyntingar. Alkunna er að þeir halda hundruðum manna án dóms og laga í búðum sínum í Guantanamo á Kúbu og haga einfaldlega skýringum sínum á því eins og þeim hentar, þannig að fangarnir eru hvorki stríðsfangar í skilgreiningu Genfarsáttmálans, né falla þeir undir bandarísk lög. Því er hægt að halda þeim, án ákæru árum saman, utan laga og réttar. Síðustu yfirlysingar bandarískra stjórnvalda eru sérstaklega hræsnisfullar, því þeir segjast ekki vilja sleppa föngum af ótta við að þeir muni sæta illri meðferð heima hjá sér!

Þá hefur komið fram að Bandaríkjamenn hafa handtekið menn og flutt milli landa, og þeir endað í fangelsum landa þar sem pyntingar eru stundaðar. Staðfest dæmi eru um þetta en grunur leikur á að hundruð manna hafi verið flutt milli landa með þessum hætti.

Þá hafa bandarískir ráðamenn hvað eftir annað samið álitsgerðir og leiðbeiningar um það hversu nærri föngum megi ganga í yfirheyrslum og hvaða alþjóðasamþykktir eigi við.  Spurningar hljóta að vakna um tilgang þessara álita og skýrslna.

Mannréttindasamtök segjast hafa upplýsingar  um uþb. 600 tilvik þar sem bandarískir hermenn hafi beitt fanga ólöglegu harðræði. Einungis á sjötta tug hafa komið fyrir dómstóla og miklu færri hermenn hafa verið dæmdir.

Það verður fróðlegt að fylgjast með framvindu mála í Genf. 

Bandaríkjamenn yfirheyrðir um pyntingar

Slæm hugmynd

Ekki finnst mér það góð hugmynd að flytja Árbæjarsafn út í Viðey. Safnið tengist útivistarsvæðinu í Elliðaárdal afar vel þar sem það er og safni Orkuveitunnar, bæði virkjuninni sem er einstök gersemi og safninu sjálfu. Ég tel að þótt nauðsynlegt sé að reyna að hressa upp á Viðey geti það aldrei orðið liður í því að rífa niður það sem byggt hefur verið upp í Árbæ í meira en 40 ár. 

Árbæjarsafn út í Viðey?

Gegn betri vitund

Satt að segja er hlálegt að lesa yfirlýsingar bandarískra ráðamanna þessa dagana. Komið er á daginn, að upplýsingar um gereyðingarvopn Íraka voru í besta falli ýktar í versta falli uppspuni og ráðamönnum var gert viðvart um staðreyndir málsins. Þeir mistúlkuðu líka viljandi upplýsingar sem fengust eftir að innrásinni lauk. Og þeir segja að friðsamlegar horfi í Írak þótt árásum og hermdarverkum hafi fjölgað um helming. Nú setur Bush traust sitt á að takist að mynda starfhæfa stjórn í landinu en marga mánuði hefur tekist að ná saman um forsætisráðherra. Vonandi tekst að koma á lýðræði í landinu en láir mönnum einhver þótt þeir séu svartsýnir?

Jafnframt stefnir Bush fjárhag landsins í voða vegna hernaðarútgjaldanna og aldrei hafa Bandaríkjamenn verið jafn óvinsælir í heiminum, ekki einu sinni þegar kalda stríðið var í algleymingi. Enn  hafa þeir íslenskir stjórnmálamenn sem öttu Íslendingum út í þetta forað ekki þurft að gjalda óþurftarverka sinna. En að því hlýtur að koma.

Þeirri spurningu hefur heldur ekki verið svarað afdráttarlaust: Hvers vegna í ósköpunum önuðu Bandaríkjamenn út í þetta dý? 

Bush segir að Bandaríkin hafi tekið stór skref í sigurátt í Írak

"Hinn síðfrjóva hegg"

    Var að koma að utan úr stuttri gönguferð. Sá raunar að heggirnir í garðinum eru óðum að laufgast. Það leiddi hugann að lokamálsgreininni í Gerplu Halldórs Laxness:"Þá var túngl geingið undir og felur nóttin dal og hól á Stiklarstöðum, og svo hinn síðfrjóva hegg." Mér hafa sagt staðkunnugir að heggur vaxi ekki á Stiklarstöðum og svo kann að vera álitamál hvort hann er tiltakanlega síðfrjór.

    En þetta er náttúrlega allt skáldaleyfi. En svo vikið sé að þessu merkilega tré, þá minnir mig að það sé með elstu blómstrandi runnum sem Íslendingar reyndu að rækta í görðum sínum, þótt ekki hafi það verið í fyrsta hópi þeirra plantna sem Schierbeck landlæknir setti niður hér undir lok 19. aldar. En hegg er að finna þar sem áður var uppvaxtarbeð í reit Skógræktarfélags Reykjavíkur hins elsta, við Rauðavatn. Svo hann gæti hafa verið kominn hér um aldamótin 1900.

    Og eitt er víst, hann vex ljómandi vel hér og plöntur sem sprottið hafa upp af fræi af trjám sem hér vaxa eru oft blómviljugri og sterkari en innfluttar plöntur. Þannig er það reyndar um fleiri plöntur. Ég hef oft undrast hvað Reykjavíkurborg gróðursetur lítið af merkilegum trjám og blómstrandi runnum á opnum svæðum í borginni. Ég held að það stafi meðfram af því að fagkunnáttu á trjárækt hefur vantað. Ég ætla ekki að nefna dæmi um þetta, sem ég þó þekki, en vona bara að þetta sé að breytast.